Z HISTORII GMINY
Sońsk posiada metrykę sięgającą czasów plemiennych. Początków miejscowości Sońsk i jej fundatorów bliżej nie znamy. Brak dokładnych informacji na temat początków sońskiej osady znalazło swoje odzwierciedlenie w literaturze. Jan Żmudziński napisał: „Sońsk to najstarszy, obok wsi Pauki, ośrodek w okolicach Ciechanowa zapewne z XII wieku. Większe pisane wzmianki datowane są na 1385 rok”. „Katalog zabytków sztuki w Polsce” podaje, że Sońsk tętnił życiem już w XII wieku. Inaczej na problem osadnictwa w Sońsku zapatruje się Artur Falenta w swym artykule. W artykule czytamy, że choć pierwsza wzmianka o parafii Sońsk pochodzi z 1385 roku, to pierwszą świątynię zbudowano tu zapewne w XI wieku. Analiza powyższych przytoczonych to fragmentów prowadzi do konkluzji, że pierwszy pisemny zapis dotyczący Sońska pochodzi z 1385 roku, co niewątpliwie związane jest z postępami chrystianizacji i założeniem ośrodka parafialnego w obrębie Sońska.
Sońsk ongiś Sońsko od początku był siedzibą parafii, której znaczna część terenu znajdowała się w zasięgu rzeki Sony wśród moczarów, rozlewisk, lasów olchowych i dębowych. Miejscowość ta oddalona była od Ciechanowa o 10 km należała więc do powiatu ciechanowskiego”.
Samo położenie Sońska tuż nad brzegiem rzeki, wskazywało, że miejsce to miało znaczenie obronnego przedgrodzia dla zamku ciechanowskiego przed Jadźwingami i Krzyżakami. O charakterze obronnym tego miejsca, świadczy też zabytkowe grodzisko – okopy z podziemnymi lochami przy lewym brzegu rzeki Sony. Według badań archeologicznych grodzisko pochodzi z okresu wczesnego średniowiecza (ok. 600-1250 r.). To wczesnośredniowieczne grodzisko jest dowodem wielowiekowej historii Sońska, będące jednocześnie centrum opola wchodzącego w skład tzw. ciechanowskiego państewka plemiennego. W „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” można znaleźć krótki opis tego grodziska. „Grodzisko typu nawodnego. Na planie owalu, otoczone wałem wysokości około 3 metrów, częściowo zniszczone przez zabudowę gospodarczą”. Grodzisko przez miejscową ludność nazywane jest „szwedzkim okopem”. Tę ludową nazwę grodziska wyjaśnił Artur Falenta uzasadniając, że nazwa ta wywodzi się z czasów wojen szwedzkich XVII wieku w czasie których grodzisko pełniło funkcję fortyfikacji”. Poniżej grodziska wije się rzeka. Nic dziwnego, że ten malowniczy pejzaż zachwyca i wzrusza. Słynny poeta baroku Maciej Sarbiewski w „Odzie o Sonie”: tak mówił:
Z cichym szmerem sącz się po równinie,
Niech ci topol zaszumi srebrzysta,
Niech ci wtórzy, niech wszędzie popłynie
Pieśń spod liry poety strzelista!
Szlachta z ziemi ciechanowskiej szczególnie licznie uczestniczyła w elekcji Augusta II w 1697 roku. Z terenu gminy Sońsk elekcję podpisało kilkudziesięciu spośród szlachty przedstawicieli rodzin: Bieńkowskich, Burkackich, Chrościckich, Damięckich, Komorowskich, Maruszewskich, Niesłuchowskich. Nazwiska wyżej wymienionych rodzin szlacheckich są nierozerwalnie związane z dzisiejszymi nazwami wiosek.
Kataklizmy XVII wieku nie ominęły mieszkańców gminy. Ich pamięć wyraża się między innymi ludową nazwą grodziska - „szwedzki okop”. Wiek XVIII przyniósł ze sobą utratę niepodległości. Na Mazowszu również walczyły oddziały partyzanckie w insurekcji kościuszkowskiej. Jeden z nich działał i został rozbity w początkach października 1794 roku w okolicach Sońska.
Wiek XIX nie przyniósł ze sobą ładu i pokoju. Obszar gminy Sońsk stał się bowiem terenem energicznych działań wojennych. Początkowo stacjonowali tu Rosjanie a 25 grudnia 1806 roku po potyczce z gwardią cesarską pod Łopacinem cesarz Napoleon założył kwaterę główną. Mieszkańcy gminy uczestniczyli, także w powstaniu styczniowym, choć znane jest tylko nazwisko jednego – Józefa Grabowskiego z Marus, syna Jana i Teki z Brodowskich.
22 sierpnia 1863 roku na pograniczu gminy Sońsk, Ciechanów i Ojrzeń doszło do jednej z ostatnich bitew na Mazowszu Północnym. Literatura umiejscawia tę bitwę pod Sarnową Górą, która jest jedną z wiosek gminy Sońsk. Przebieg bitwy jest w lapidarny sposób przedstawiony w źródłach. „Oddział kawalerii Dionizego Centkowskiego maszerował z Nasierowa i tu natknął się na 60 Kozaków, postanowił ich rozbić niespodzianie, jednak przyszedł im na pomoc szwadron ułanów. Około 100 powstańców nie zdołało dotrzymać pola przeciwnikowi. Bitwa przekształciła się w rzeź trwającą ponad godzinę. Zginęło 22 powstańców wraz z dowódcą”. W 2005 roku decyzją władz gminy w miejscu gdzie rozegrała się bitwa wzniesiono symboliczny głaz upamiętniający to wydarzenie.
W końcu XIX wieku gmina Sońsk liczyła 18114 morgów, 564 domy i 5746 mieszkańców, były 3 kościoły, stacja kolejowa w Gąsocinie, 2 szkoły i 8 karczm.
W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie gminy spontanicznie rozwijał się ruch oporu i tajne nauczanie. Najszersze wpływy posiadały tu Armia Krajowa oraz Narodowe Siły Zbrojne. Wysoką cenę płacili mieszkańcy gminy za utrzymanie polskości. Ginęli w egzekucjach, w obozach pracy a także w rodzinnych miejscowościach. W pierwszych latach powojennych – w latach trudnych i niespokojnych mieszkańcy borykali się z licznymi problemami.
Od 1950 roku gmina Sońsk należała do województwa warszawskiego. Zmiana podziału administracyjnego, która nastąpiła w 1975 roku spowodowała, że gmina, o której mowa znalazła się w obrębie województwa ciechanowskiego. Taka sytuacja trwała do 1999 roku. Obecnie gmina Sońsk położona jest na terenie województwa mazowieckiego. Gmina Sońsk jest jedną z gmin powiatu ciechanowskiego. Leży przy południowej granicy powiatu ciechanowskiego, który usytuowany jest w południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego. Powierzchnia gminy wynosi 155 km2, co stanowi 14,58% ogólnej powierzchni powiatu. Gminę zamieszkuje 8.205 osób tj. 8,8% liczby ludności powiatu i około 0,16% ludności województwa mazowieckiego.
Sąsiaduje z trzema gminami powiatu ciechanowskiego: Ojrzeń, Ciechanów i Golymin, z dwoma powiatu pułtuskiego: Gzy i Świercze oraz z dwiema gminami powiatu płońskiego: Nowe Miasto i Sochocin.
W granicach gminy znajduje się 37 sołectw (40 miejscowości). Największymi pod względem zaludnienia są: Gąsocin – 1277, Sońsk – 814, Gołotczyzna – 710, Soboklęszcz – 397 i Bądkowo – 394 mieszkańców.
Gmina położona jest na trasie przebiegu magistrali linii kolejowej E-65 Gdańsk-Warszawa. Przez teren gminy nie przechodzą drogi krajowe ani wojewódzkie. Podstawowe powiązania komunikacyjne stanowią drogi powiatowe. Tworzą one powiązania zarówno zewnętrzne jak i wewnątrzgminne.
Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo rozwijające się na bazie gospodarstw indywidualnych co wynika przede wszystkim z uwarunkowań środowiska przyrodniczego.
Literatura:
